"Εἰ ζήσεται τὰ ὀστέα ταῦτα;"
Τον τελευταίο καιρό γινόμαστε αποδέκτες ενός έντονου προβληματισμού πολλών χριστιανών. Ο προβληματισμός αυτός δεν είναι άλλος από το αδιαμφισβήτητο γεγονός για κάθε άνθρωπο. Τον θάνατο. Είναι ένα θέμα που είναι ανεξάντλητο. Πολλοί προσπάθησαν να το προσεγγίσουν, ξεκινώντας από τον Κύριό μας Ιησού Χριστό, τους μαθητές του και Αποστόλους, τους Πατέρες της Εκκλησίας, εκκλησιαστικούς συγγραφείς, αλλά και από πολλούς σύγχρονους θεολόγους, κληρικούς και λαϊκούς αλλά και θεολογίζοντες.
Η βάση για την απάντηση σε ένα τόσο σοβαρό θέμα δεν μπορεί να μην είναι βασισμένη στην Αγία Γραφή αλλά και στους θεοφόρους Πατέρες που προσπάθησαν, επικαλούμενοι τον φωτισμό του Αγίου Πνεύματος, να ερμηνεύσουν τα Μυστήρια της Εκκλησίας μας.
Μετά από προτροπή λοιπόν αρκετών ανθρώπων, με τους οποίους συζητήσαμε το θέμα, δημοσιεύουμε την επιτομή των επί του θέματος διαφόρων συζητήσεων και ελπίζουμε να βοηθήσουμε έστω και έναν άνθρωπο να αντιμετωπίσει τους φόβους, τους λογισμούς, τις ανασφάλειες αλλά και να εδραιώσει την πίστη του διότι η πίστη που διδάσκει η Εκκλησία του Χριστού είναι η απάντηση σε αυτό το πανανθρώπινο πρόβλημα. ¨Ἔσχατος ἐχθρός καταργεῖται ὁ θάνατος¨ Κορινθ. Α΄, κεφ.15, στιχ.26. Γι’αυτό και το μεγαλύτερο θαύμα της Εκκλησίας του Χριστού είναι η ανάσταση του ανθρώπου. Η ανάσταση του κάθε ανθρώπου. Όχι η προσωρινή ανάσταση, θαύμα το οποίο πολλάκις διαβάζουμε στην Καινή Διαθήκη (ανάσταση του Λαζάρου, ανάσταση του γιού της χήρας στη Ναΐν, κτλ). Το μεγαλύτερο θαύμα είναι η ανάσταση του κάθε ανθρώπου, γεγονός που πρόκειται να γίνει κατά την Δευτέρα Παρουσία.
Ο πόνος της απώλειας, ειδικά απογόνου είναι φρικτός, το καταλαβαίνουμε όλοι, αν και είναι πολύ δύσκολο να τον αντιληφθεί κανείς αν δεν τον ζήσει. Πράγμα που απευχόμαστε ακόμη και για τους εχθρούς μας. Οι άνθρωποι που χάνουν τους δικούς τους καλούνται να ξεκινήσουν μια διαφορετική πλέον ζωή, αφού πλέον από την καθημερινότητά τους θα λείπει ένα πολύ σημαντικό πρόσωπο (σύζυγος, πατέρας, μητέρα, τέκνο, συγγενής, φίλος)! Πλέον το πλέον πολυσύχναστο μέρος για αυτούς δεν είναι άλλο από το μνημείο που στήθηκε πάνω από τον τάφο του αγαπημένους προσώπου. Δάκρυα, πολύωρες συζητήσεις(μονόλογοι), αναπάντητα ερωτήματα λαμβάνουν χώρα επί του μνημείου. Μετά από κάποια χρόνια όμως έρχεται η ώρα της εκταφής. Εκείνες τις ημέρες οι οικογενείς που έχασαν τον οικείο τους ζουν μια δεύτερη κηδεία! Ο/η σύζυγος θυμάται την/τον σύζυγο και η φωτιά που προκάλεσε ο χαμός αναζωπυρώνεται, ειδικά αν ο χαμός συνέβη «νωρίς» . Το ίδιο αισθάνονται οι γονείς που έχασαν το παιδί, τα παιδιά που έχασαν τον γονέα, οι στενοί συγγενείς για τον συγγενή αλλά και οι καλοί φίλοι για τον φίλο. Γιατί να ξαναζούμε αυτό το δράμα με την εκταφή; Με τον καιρό η φωτιά «σκεπάζεται», ο καημός «ηρεμεί»… Για ποίον λόγο η υποχρέωση της εκταφής; Συλλογιούνται!
Το πρόβλημα της εκταφής έχει να κάνει με την έλλειψη χώρου. Οι δήμοι, στους οποίους πλέον ανήκει η διαχείριση των κοιμητηρίων, προβαίνουν στις κατά τον νόμο υποχρεωτικές εκταφές. Η εκταφή όμως είναι σύμφωνη και με την 2000 χρόνων Ελληνοχριστιανική μας παράδοση!
Ο τάφος είναι και αυτός μέρος της διαδικασίας του "μεγάλου ταξιδιού". Η στιγμή που ο άνθρωπος τελειώνει την επί γης πορεία του, αυτό που ονομάζεται θάνατος, από την Εκκλησία μας, δηλαδή την Αγία Γραφή και τους Ιερούς Πατέρες, ονομάζεται μετάβαση ¨εκ του θανάτου εις την ζωήν¨. Δεν έχουμε δηλαδή την ολοκλήρωση της ζωής του ανθρώπου και αυτό που απέμεινε το τοποθετούμε σε έναν χώρο για να μας θυμίζει το αγαπημένο μας πρόσωπο. Ο άνθρωπός μας την στιγμή που κλείνει τα μάτια του από τον κόσμο αυτό ταυτοστιγμής τα ανοίγει στην αιώνια ζωή αντικρίζοντας τον Θεό που τον περιμένει με την ανοιχτή ζεστή αγκαλιά Του και τον δέχεται με το φιλάνθρωπο βλέμμα Του εκεί όπου δεν υπάρχει "πόνος, λύπη και στεναγμός αλλά ζωή ατελεύτητος"! Ο διαχωρισμός της ψυχής από το σώμα γίνεται αυτήν τη στιγμή. Η Εκκλησία μας (Ιωάννης Δαμασκηνός) λέει ότι είναι πραγματικά φοβερότατο το μυστήριο του θανάτου, η διαδικασία του διαχωρισμού της ψυχής από το σώμα είναι βίαιη. Η αρμονία της συνύπαρξης της ψυχής με το σώμα παύει βιαίως και έτσι επέρχεται ο διαχωρισμός της ψυχής από το σώμα. Η ψυχή μετά τον διαχωρισμό από το σώμα πορεύεται για την Θεϊκή συνάντηση και την μερική κρίση που θα υποστεί. Σκοπός της Κρίσης είναι ο έλεγχος του ανθρώπου από τον δίκαιο και φιλάνθρωπο Κριτή αλλά και από την συνείδησή του. Το σώμα παραδίδεται αρχικά στη φθορά, εις τα εξ ων συνετέθη αλλά περιμένει την Ανάσταση, τότε που ο άνθρωπος θα ενωθεί ψυχοσωματικά και πάλι και θα συνεχίσει τη ζωή του σε βάθος αιωνιότητας μέσα στον απέραντο Παράδεισο, με την συνεχή παρουσία και συναναστροφή με τον Θεό, στην αναμενόμενη θεανθρώπινη κοινωνία, με την Κυρία Θεοτόκο, τους Αγίους, τους Αγγέλους αλλά και όλα τους ανθρώπους, τον προσδοκώμενο Παράδεισο.
Η Εκκλησία μας στην διαδικασία μετά την διάλυση του σώματος δίνει μια ιεροπρεπή λέξη, ανακομιδή. Κάνουμε λοιπόν την ανακομιδή των εναπομεινάντων οστών, των λειψάνων, τα οποία τα τοποθετούμε είτε σε οστεοφυλάκειο ή αν δεν είναι δυνατόν σε κοινό τάφο, το λεγόμενο ¨χωνευτήρι¨. Εκεί τα οστά κάθε ανθρώπου περιμένουν την ¨Κοινήν Ανάστασιν¨ κατά την Δευτέρα Παρουσία.
Η παράδοση της ανακομιδής υπάρχει στις περισσότερες περιοχές της πατρίδας μας. Υπάρχουν βέβαια περιοχές στις οποίες δεν συνηθίζεται να κάνουν οι κάτοικοι ανακομιδές των νεκρών τους. Η μη ύπαρξη της συνήθειας της ανακομιδής εντοπίζεται κυρίως σε περιοχές που κατοικούν συμπατριώτες μας προερχόμενοι από την ανατολική Θράκη, τον Πόντο και την Μικρά Ασία. Εκεί, στις αλησμόνητες πατρίδες, η παρουσία έντονου μουσουλμανικού στοιχείου τα τελευταία 950 περίπου χρόνια επηρέασε και τις ταφικές συνήθειες των εντοπίων Ορθοδόξων Χριστιανικών πληθυσμών. Η μουσουλμανική ταφική παράδοση απαγορεύει την εκταφή επηρεασμένη και εκείνη με την σειρά της από την εβραϊκή παράδοση η οποία απαγορεύει οποιαδήποτε επαφή με νεκρά σώματα ανθρώπων. Η εκταφή του νεκρού θεωρείται από τις χειρότερες δυνατές βεβηλώσεις και πηγή τρόμου στην εβραϊκή παράδοση σε θρήσκους και μη. Αντίθετα η δισχιλιετής χριστιανική παράδοση προβλέπει την εκταφή - ανακομιδή των νεκρών. Από την αρχή ακόμη δεν θεωρούνταν μιαρή η επαφή με νεκρό σώμα. Και αυτό το βλέπουμε ακόμη από τα πρώτα χρόνια του χριστιανισμού. Οι μαθητές δεν θεωρούσαν μιαρή την επαφή με το σώμα του Χριστού γι΄ αυτό και ήθελαν να ανοίξουν τον τάφο για να μυρώσουν το σώμα Του. Στη συνέχεια οι μαθητές και πάλι άνοιξαν τον τάφο της Γεθσημανή για να προσκυνήσει ο απόστολος Θωμάς το σώμα της Παναγίας. Αλλά και αργότερα έχουμε καταγεγραμμένες τις ανακομιδές των λειψάνων των Αγίων, τις οποίες μάλιστα η Εκκλησία μας εορτάζει με Πανηγυρικό τρόπο ως προμηνύματα της κοινής Αναστάσεως, πράξη που διατηρείται μέχρι και σήμερα. Άλλωστε για μας τους χριστιανούς η προσκύνηση και η επαφή με τα Άγια Λείψανα είναι πηγή αγιασμού διότι θεωρούνται μεταδοτικά της χάριτος του Θεού. Επίσης η παράδοση του Αγίου Όρους προβλέπει την ανακομιδή του λειψάνου του κεκοιμημένου μοναχού με την συμπλήρωση τριών ετών.
Μια αναπαράσταση της Δευτέρας Παρουσίας και της αποκατάστασης της αρμονίας της συνύπαρξης της ψυχής και του αναστημένου πλέον σώματος του ανθρώπου μας δείχνει ο Προφήτης Ιεζεκιήλ στο βιβλίο του στην Παλαιά Διαθήκη, στο κεφάλαιο 37.
πατήστε για να διαβάσετε το πρωτότυπο κείμενο
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ: ¨Ο Κυριος έθεσε το χέρι του επάνω μου και δια του Πνεύματός του με έβγαλε και με έθεσεν ωσάν εν μέσω μιας πεδιάδος. Αυτή δε η πεδιάς ήτο γεμάτη από ανθρώπινα οστά. Ο Κύριος με περιέφερεν ολόγυρα από τα οστά αυτά και ιδού, είδα ότι αυτά ήσαν πάρα πολλά εις όλην εκείνην την πεδιάδα, ξηρά δε πολύ (πολύ παλιά δηλαδή). Ο Κύριος είπε προς εμέ· “υιέ ανθρώπου, είναι δυνατόν να αποκτήσουν ζωήν τα οστά αυτά;” Και εγώ είπα· “Κύριε Κύριε, συ γνωρίζεις τι μπορεί να συμβή με αυτά”. Ο Κύριος μου είπε· “προφήτευσε διά τα οστά αυτά και ειπέ τα εξής· Τα οστά τα ξηρά ακούσατε τον λόγον του Κυρίου. Αυτά λέγει ο Κύριος εις αυτά τα ξηρά οστά· ιδού, εγώ φέρω εις σάς πνεύμα ζωής, θα δώσω εις σάς νεύρα, θα σας καλύψω με σάρκας, θα απλώσω επάνω εις σάς δέρμα και θα δώσω το Πνεύμα μου εις σάς. Θα αποκτήσετε ζωήν και θα ζήσετε. Έτσι δε θα μάθετε, ότι εγώ είμαι ο Κύριος”. Εγώ επροφήτευσα σύμφωνα με την εντολήν του Κυρίου. Όταν εγώ επροφήτευσα ιδού, έγινε σεισμός, ο οποίος έφερε τα οστά το καθένα εις την φυσικήν του θέσιν και το ενηρμόνισε προς τα αλλά οστά, ώστε να αποτελεσθούν ολόκληροι σκελετοί. Και με κατάπληξίν μου είδον και ιδού, ότι εφύτρωσαν επάνω εις αυτά νεύρα και σάρκες. Επάνω δε εις τας σάρκας και τα νεύρα, ηπλώθη δέρμα, αλλά πνοή ζωής δεν υπήρχεν ακόμη εις αυτά τα σώματα. Ο Κύριος είπε τότε προς εμέ· “προφήτευσον προς το Πνεύμα· υιέ ανθρώπου, προφήτευσε και ειπέ στο ζωογόνον Πνεύμα· αυτά λέγει ο Κύριος· από τους τέσσαρας ανέμους, από όλα τα σημεία του ορίζοντος, συ Πνεύμα, πανταχού παρόν, έλα εδώ και εμφύσησε εις τα νεκρά αυτά σώματα, δια να λάβουν ζωήν και ζήσουν”. Επροφήτευσα, όπως ο Κύριος με διέταξε, και εισήλθε πράγματι εις αυτά το Πνεύμα της ζωής και έζησαν και εστάθησαν όρθια επάνω στους πόδας των, λαός πάρα πολύς. Ο Κύριος ωμίλησε πάλιν προς εμέ και είπεν· “υιέ ανθρώπου, αυτά τα οστά υποδηλώνουν τον ισραηλιτικόν λαόν, διότι οι Ισραηλίται λέγουν, ο καθένας δια τον εαυτόν του και δι' ολόκληρον τον λαόν, ότι τα οστά μας έγιναν κατάξηρα, εχάθη πλέον κάθε ελπίς δι' ημάς· έχομεν οριστικώς χαθεί. Δια τούτο προφήτευσε και είπε προς αυτούς· αυτά λέγει ο Κυριος· Ιδού εγώ θα ανοίξω τους τάφους σας και θα σας βγάλω μέσα από τα μνήματά σας και θα σας επαναφέρω εις την χώραν του Ισραήλ. Και τότε θα μάθετε, ότι εγώ είμαι ο Κύριος, όταν θα ανοίξω τους τάφους σας και θα βγάλω τον λαόν μου μέσα από τα μνήματα του. Θα σας δώσω το ζωοποιόν μου Πνεύμα, θα αναστηθήτε και θα αποκτήσετε ζωήν. Θα σας εγκαταστήσω εις την χώραν σας και θα μάθετε, ότι εγώ είμαι ο Κύριος. Εγώ ωμίλησα και θα πραγματοποιήσω αυτά που είπα, λέγει ο Κύριος”.
Τέλος, ως επίλογο επιτρέψτε μας να χρησιμοποιήσουμε τα λόγια του αποστόλου των εθνών Παύλου προς τους Θεσσαλονικείς, τα οποία διαβάζουμε και κατά την νεκρώσιμη ακολουθία «Αδέλφια μου δεν θέλω να αγνοείται σχετικά με τους κεκοιμημένους, ούτως ώστε να μη λυπάστε όπως οι υπόλοιποι άνθρωποι που δεν έχουν την ελπίδα (αναστάσεως). Αν πιστεύουμε ότι ο Ιησούς πέθανε και αναστήθηκε, έτσι και τους κοιμηθέντες με πίστη ο Θεός θα τους οδηγήσει στην αιώνια ζωή διά του Ιησού. Διότι αυτό σας λέμε σύμφωνα με τον λόγο του Κυρίου, ότι εμείς οι ζωντανοί, που θα έχουμε μείνει στη γη κατά την Δευτέρα Παρουσία του Κυρίου δεν θα προφθάσουμε τούς νεκρούς, οι οποίοι θα έχουν ήδη αναστηθεί. Διότι ο ίδιος ο ίδιος ο Κύριος με πρόσταγμα, με φωνή αρχαγγέλου και με σάλπισμα Θεού θα κατέβει από τον ουρανό και οι νεκροί που κοιμήθηκαν με πίστη στον Χριστό θα αναστηθούν πρώτοι. Έπειτα εμείς οι ζωντανοί, , που θα έχουμε μείνει στη γη, μαζί με αυτούς θα αρπαγούμε στα σύννεφα για να συναντήσουμε στον αέρα τον Κύριο και έτσι θα είμαστε πάντοτε μαζί Του.»
Με αδιαμφισβήτητο λοιπόν το γεγονός του θανάτου στη ζωή μας, η διδασκαλία της Εκκλησίας μας είναι η μόνη μας ελπίδα για να νικήσουμε τον φόβο του Θανάτου. Διότι ὁ θάνατος είναι η μυστική, αόρατη και υπερκόσμια πύλη, που μας εισάγει σε νέα ωραιότερη, τελειότερη και ανώδυνη ζωή. Είναι «μετάβασις ἐκ τῶν λυπηροτέρων ἐπὶ τὰ θυμηδέστερα καὶ ὡραιότερα καὶ ἀνάπαυσις καὶ χαρά» (Ευχές Γονυκλισίας της Πεντηκοστής).